Betula utilis D. Don
अङ्ग्रेजी नाम: Birch
परिवार: Betulaceae

उत्पत्तिस्थल र फैलावट

भोजपत्र दक्षिण-मध्य चीन, अफगानिस्तान, पूर्वी हिमालय, नेपाल र तिब्बतको रैथाने वनस्पति हो। नेपालमा यो जहाँतहीँ पाइन्छ र प्रायः रूखको रेखामा रहेको जङ्गल ढाकेको हुन्छ, जुन २७००-४३०० मिटरको उचाइमा पाइन्छ।

विवरण

यो मध्यम आकारको पतझर रूख हो। यसको बोक्रा चिल्लो र चम्किलो देखिन्छ, सेतो वा गुलाबी सेतो, बाहिरी बोक्रा पातलो कागजी तह उक्किएको हुन्छ, साँघुरो पखेटा भएको फल कडा आवरणले ढाकेको हुन्छ। नेपालमा प्राकृतिक रूपमा पाइने यो रूख पहिले सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्जमा रोपिएको थियो। फूल अप्रिल-मे फुल्छ, फल अगस्त-सेप्टेम्बर फल्छ।

वन संवर्द्धन विशेषताहरू

 यो प्रकाश चाहिने प्रजाति हो। यो तुषारो प्रतिरोधी छ, तर गाईवस्तुले खाएमा क्षति पुग्ने र अग्नि संवेदनशील छ।

माटो: यो प्रायः भूस्खलन र अन्य स्थानहरूमा व्यापक रूपमा उम्रिएको पाइन्छ जहाँ भर्खरै पहिरो गएको छ त्यसैले उत्तिस जस्तो देखिन्छ। यसलाई ओसिलो स्थान चाहिन्छ र प्रायः नदीहरू र गल्छी नजिक बढ्छ जहाँ हिउँ लामो समयसम्म रहन्छ।

पुनरुत्पादन

पखेटा भएका बीजहरू हावाले टाढा टाढासम्म लैजान्छ। बिरुवाहरू जङ्गलको छहारीमा, वा झारपातले ढाकिएको जमिनमा हुर्कन सक्दैनन्।

जैविकत्व:  बीज अर्थोडक्स हुन्छ र यसलाई राम्ररी सुकाएर बन्द गरिएको प्लास्टिकको झोलामा भण्डारण गर्नुपर्छ। यदि बन्द नगरिएको कन्टेनर वा कपडाको झोलामा राखिएको खण्डमा यसले केही महिनामै यसको जैविकत्व गुमाउनेछ।

प्रसारण

सम्पूर्ण रोपण। ताजा बीजको अंकुरण लगभग ३०-४०% हुन्छ। सम्भव भएको उचाइमा रोप्न नर्सरीमा कम्तिमा दुई वर्ष चाहिन्छ। बीजलाई बीज ब्याड वा बीज ट्रेमा लगभग २० ग्राम प्रति मिटरको दरले छर्नु पर्छ, समान सतहमा, र बालुवाको धेरै पातलो तहले छोप्नु पर्छ। बीज ब्याडलाई प्लाष्टिकले छोपेर छहारी दिनुपर्छ र भारी वर्षाबाट जोगाउनु पर्छ। बिरुवाहरू ठूलो ठाउँमा सार्नको लागि तयार नभएसम्म छहारी हटाउनु हुँदैन।

प्रयोग

काठको प्रयोग कृषि औजारहरू जस्तै थ्रेसिङ स्टक र इन्धनको रूपमा गरिन्छ। बोक्रा नचुहिने छाना बनाउन,  पर्खाल चर्केको ठाउँमा टाल्न र बोतलको बिर्को बनाउन प्रयोग गरिन्छ। घाउको उपचारको लागि यसको औषधीय प्रयोग पनि छ। काठ प्रति घनमिटर लगभग ७०० किलोग्राम वजन हुन्छ।

थप अध्ययन

Department of Forest, 2011 Species Leaflets for 131 Woody Species. 

Jackson, J.K. (1994) Manual of Afforestation in Nepal, FORESC, MOFSC, Kathmandu