Month: July 2021

१. उद्देश्य

वृक्षरोपण अभियान के उद्देश्यको लागि हो त्यसको बारेमा अत्यन्त स्पष्ट हुनुपर्दछ।

• विभिन्न खालि भू-भाग  र  भू-परिधि क्षेत्र वा  सामुदायिक भू-भाग  वा  अन्य स्थलको  संरक्षणको लागि  हो वा खालि क्षतिग्रस्त भूमिलाइ पुनःस्थापना गर्न । 
• सहरी सुन्दरताका लागि  सडक किनारामा  वा सडकको बीचमा वा पकेट क्षेत्रमा  वा व्यक्तिगत जग्गाको वरिपरि हरियाली कायम गर्न । 
• विद्यार्थी वा युवालाई जागरुक वा शिक्षित गर्न योगदान दिन।  
• अन्तर्राष्ट्रिय वा राष्ट्रिय समारोह मनाउन।
• जन्मदिन वा  स्मृति दिवस वा अन्य दिनहरुको सम्झना आदि मनाउन।
• दुई राष्ट्रहरू र दुई पार्टीहरू वा दुई संगठनहरू वा दुई वा धेरै मित्रताको अवसरहरू बीच सम्बन्ध निर्माण गर्न।
• कुनै पनि व्यक्ति वा संगठनहरूको लागि विशेष दिन मनाउन।

नोट: बिरुवा रोप्ने विधि र प्रजातिहरूको छनोट सम्बन्धी ज्ञान बिना यस्तो कार्यक्रम वा समारोह आयोजना नगर्न अनुरोध गरिन्छ।

२. अभियान वा समारोहको स्तर

• अन्तर्राष्ट्रिय वा राष्ट्रिय स्तर वा क्षेत्रीय स्तर वा स्थानीय स्तर वा सामुदायिक स्तर वा संस्थागत स्तर।
• राष्ट्रिय स्तर
• प्रदेश स्तर
• सञ्जाल / व्यावसायिक स्तर
• जिल्ला / नगरपालिका / गाँउपालिका / विद्यालय / संस्थागत
• सामुदायिक स्तर
• व्यक्तिगत वा घरेलु स्तर

३. कामको पात्रो तयार गर्नुहोस्

1.  बिरुवाको संख्या र सहभागीहरूको संख्या निर्धारण गर्ने

• आमन्त्रित व्यक्तिको नाम टिप्ने  
• समारोह प्रकार धेरै औपचारिक वा अर्ध औपचारिक वा अनौपचारिक गर्ने
• प्रमुख अतिथि र उनको भूमिका र अन्य आयोजकहरू निश्चित गर्ने (भूमिका अनुसार पहिलो / दोस्रो / तेस्रो)
• सहयोगीहरू / योगदानकर्ता / प्रायोजकहरूको नाम टिप्ने  
• बिरुवा  र यसको प्रकारको संख्या पत्ता लगाउने  ( बुँदा ४  चयन र मूल्यांकन परिणामसँग सम्बन्धित)

2. वृक्षरोपण स्थल / अवस्थिति / स्वामित्वको आँकलन

• निरीक्षण गर्ने (वृक्षरोपण स्थल भ्रमण गर्ने  र स्थानीय नेताहरू र स्थानीय उत्साहित समर्थकहरूसँग सम्पर्क गर्ने )
• वृक्षरोपण अघि र पछि कुनै द्वन्द्व र स्वामित्वको  समस्या छैन भन्ने सुनिश्चित गर्ने
• स्मार्ट फोन वा अन्य उपकरणहरुबाट वृक्षरोपण स्थलको उचाइ नोट गर्ने र फोटोहरू खिच्ने
• भिरालो सतह, स्वरूप र यदि सम्भव भएमा, माटोको प्रकार र रोपिने सबै प्रकारका वनस्पति प्रजातिको टिपोट बनाउने  
• सडकबाट वृक्षरोपण स्थलको दुरी कति छ अनुमान गर्ने किनकी सडकदेखि वृक्षरोपण स्थलसम्म बिरुवा ढुवानी गर्ने कार्यको लागि महत्त्वपूर्ण छ।
• नर्सरीबाट वृक्षरोपण स्थलको दुरी अनुमान गर्ने
• बिरुवाहरूको वास्तविक  संख्या (२.५ x २.५ मिटर दुरी  वा पङ्क्तिबद्धता) अनुमान गर्ने, यसरी एक हेक्टर जमिनमा १६०० बोटबिरुवा हुनेछन् ( लगभग  २० रोपनी, यसैले १ रोपनी जग्गाको लागि ८०  बिरुवा वा १ कट्ठा जमिनमा ५० देखि ७० बिरुवाहरू चाहिन्छ) 
• फल फल्ने  प्रजातिहरूको लागि दुरी वनजन्य प्रजाति  भन्दा धेरै हुन सक्छ
• प्रजातिहरूको नाम टिप्ने
• वन  प्राविधिकहरूसँग परामर्श गरेपछि सही प्रजातिहरूको नाम पत्ता लगाउने  (तपाईं नजिकको सब-डिभिजन वन कार्यालयका कर्मचारीहरू वा डिभिजन वन कार्यालयहरू वा जलाधार व्यवस्थापन कार्यालयहरू वा वनस्पति अनुसन्धान केन्द्रहरु वा सामुदायिक वनको नर्सरीहरूमा  सम्पर्क गर्न सक्नुहुन्छ) । अन्य कार्यालयहरु पनि हुन सक्दछन् । 
• यदि सुविधा भएमा तपाईं निजी नर्सरीमा परामर्श गर्न सक्नुहुनेछ । 

३.  वृक्षरोपणपछिका सुरक्षा उपायहरू

• सुरक्षा उपायहरू र दीर्घकालिन सुरक्षा तथा संरक्षणका उपायहरू आँकलन गर्ने तथा व्यवस्थापन गर्ने
• समारोह, सुरक्षा, र प्रतिवेदन तयारी गर्न समग्र जिम्मेवारीको लागि जिम्मेवार एक स्थानीय व्यक्ति पहिचान गर्ने

४.  समारोह आयोजना गर्ने निर्णय

• कार्यक्रम वा समारोह एकदम राम्ररी आयोजना गरिएको  र रोपेको बिरुवा वृक्षरोपण स्थलमा हुर्कनेछन् भन्ने सुनिश्चित गर्ने
• कार्यक्रम वा समारोह आयोजना गर्न एकै विचारधाराका संस्था र व्यक्तिको समिति गठन गर्ने
• कार्यक्रम सम्पन्न गर्नको लागि खर्च तथा कोषको  उपलब्धता र स्वयंसेवकहरुको सहयोग रहने सुनिश्चित गर्ने
• अन्य संस्थाहरूको लागि बोझ नबन्न सुनिश्चित गर्ने

५. वृक्षरोपण स्थलको तयारी

• सडकहरू, भवनहरू, विद्युत  लाइनहरू र अन्य रुखहरूको  सम्बन्धमा तपाईं कहाँ बिरुवा रोप्न चाहनु हुन्छ निर्णय गर्ने 

• दर्ता, जलपानको लागि स्वयंसेवा  केन्द्र कहाँ स्थापित गर्ने निर्णय गर्ने
• पार्किंग र शौचालयहरूको संकेत राख्ने
• बिरुवाहरू कहाँ पुर्‍याउने हो सो को जानकारी नर्सरीलाई दिने
• उपकरणहरू कहाँ डेलिभर र भण्डारण गरिने हो भनेर निर्धारण गर्ने
• खाडल खन्ने  (कम्तिमा ३० सेमी चौडा र  ४५ सेमी उचाइ) यो बिरुवाको साइजमा निर्भर गर्दछ। यदि फल फल्ने रुख  रोप्नु छ भने,  ठूलो आकारको खाडल खन्न आवश्यक पर्दछ जस्तै कम्तिमा ५०  सेमी चौडा र ५०  सेमी उचाइ ( एक मिटर चौडा र एक मिटर उचाइको सम्म आवश्यकता पर्न सक्दछ)
• माटोमा मलिलोपना कम भएमा  सम्भव भए सम्म हरेक खाडलमा १ देखी २ केजि कम्पोष्ट वा अन्य प्राराङ्गिक मल राख्ने व्यवस्था गर्ने ।    

६. अभियान / समारोह आयोजना गर्ने

• औपचारिक निर्धारण गरिएको समय भन्दा पहिले आइपुग्ने। निश्चय पनि  केही स्वयंसेवकहरू पहिले नै आइसकेका हुनेछन् भन्ने कुराको निश्चितता गर्ने 
• स्वयंसेवक क्षेत्रमा पाल र टेबलहरू व्यवस्था गर्ने  (यदि व्यवस्थित कार्यक्रमा समन्वय गर्न आवश्यक भएमा)
• समारोहको लागि आबश्यक सामग्रिहरु कार्यस्थलमा आएको नआएको एकिन गर्ने तथा जिम्मेवारी अनुसारको दायित्व बहन गरेको विषयमा एकिन गर्ने 
• आकस्मिक व्यवस्थापनको लागि पनि एकिन गर्ने 
• समारोहको पोस्टर / ब्यानर राख्ने
• जलपान व्यवस्था गर्ने निर्धारण गरिएको छ भने त्यसको एकिन गर्ने
• उद्घाटन समारोह
• सामूहिक फोटो र प्रमुख अतिथि फोटो
• वृक्षरोपण तरिका प्रदर्शनी: अलग स्थानमा
• वृक्षरोपण गर्ने तरिका देखाउन वा प्रदर्शन गर्ने  तथा जानकारी कार्ड वितरण गर्ने
• खन्ने, रोप्ने, पानी हाल्ने साथै अग्ला विरुवालाइ लठ्ठि गाडेर धागोले बाँधी सिधा रहन आड दिने । कतिपय विरुवालाई छापो पनि राख्न सकिन्छ  
• समापन मन्तव्य तथा धन्यवाद ज्ञापन  
• उपकरणहरू जम्मा गर्ने र सूची बनाउने
• कार्यक्रम स्थल सफा गर्ने
• पुनः सबैलाइ धन्वाद दिन नबिर्सने 

७. प्रातिवेदन र अनुगमन

• लगातार पानी हाल्ने र रेखदेख योजना तयार गर्ने वा गरेको योजना कार्यान्वयन गर्ने कार्ययोजना तयार गर्ने । किरा र रोगका समस्याहरूको विरूद्ध सचेत रहने र सुरक्षाको प्रत्याभूति गर्ने ।
• सामान्यतया बिरुवा बढ्ने अवधिमा चैत्रदेखी आश्विनसम्म प्रति हप्ता एक इन्च बराबर वर्षा चाहिन्छ। त्यसकारण, पानी उपलब्ध छ भने नियमित पानी आवश्यक छ। यदि वृक्षरोपण समारोह र कार्यक्रम सुक्खा र जाडो अवधिमा आयोजना गरिएको भएमा यसलाई नियमित रूपमा धेरै पानी चाहिन्छ।
• सुकेका, अस्वस्थ  र अन्य हाँगाहरूतिर फैलिएका हाँगाहरूलाई हटाउने।  
• मल भनेको रुखको खाना हो आवश्यक भएमा प्रयोग गर्नुपर्छ।नियमित तालिका बनाइ मल राख्न सकिन्छ तर धेरै विरुवाहरुमा मल राख्न सकिदैन । 
• दुई वर्ष भित्रमा १०% बिरुवा प्रतिस्थापन गर्नु पर्ने हुनसक्छ।यो दर बढी पनि हुन सक्दछ । 
• गर्मीको अन्तमा बिरुवाको अवस्था जाँच गर्ने  र शरद ऋतुमा  पुनरोपण योजना बनाउने।
• अवस्था र हेरचाह योजनाको वार्षिक प्रतिवेदन बनाउने।  

प्रक्रिया सुरु गर्नु अघि,  जमिन वा स्थानमा बिरुवाहरू छनोट गर्ने, खरिद गर्ने, र रोप्न सुरु गर्नु अघि उद्देश्य स्पष्ट हुनु आवश्यक छ। बिरुवा रोप्ने, फाईदा र लाभ विश्लेषण गर्नु पर्दछ । के उद्देश्यबाट वृक्षरोपण गर्ने हो जस्तै  सहरी वन हरियाली गराउने उद्देश्य, व्यावसायिक उद्देश्य, सांस्कृतिक उद्देश्य, र अन्य के उद्देश्यका लागि भन्ने स्पष्ट हुनु पर्दछ । उद्देश्य अनुसार प्रजातिहरू भौगोलिक प्रकृति एवं भौगोलिक अवस्थितिको आधारमा चयन गरिनु पर्दछ। यदि तपाईंको क्षेत्र वरिपरिको वातावरण तथा भौगोलिक भूधरातलमा हुने बिरुवाहरूको विवरणहरूको बारेमा थप जान्न चाहनुहुन्छ भने, यहाँ क्लिक गर्नुहोस्।

वृक्षरोपण स्थल छनोट 

• उपयुक्त प्रजातिहरू नेपालका तीन पर्यावरणीय भौगोलिक क्षेत्रहरू जस्तै तराई, शिवालिक र भित्री मधेस, मध्य पहाड र मध्य-उपत्यका र उच्च हिमाली क्षेत्र कहाँ हो त्यसमा आधारित छनोट गर्नुपर्नेछ।
• छनोट गरिने प्रजातिहरू स्थानीय गुण, स्थानीय हावापानी, उचाइ, अवस्था र भिरालो क्षेत्रहरू सहित औसत वर्षाको आधारमा उपयुक्त हुनुपर्दछ।  
• सामान्यतया, कस्तो खालका स्थलहरू उपलब्ध छन् जस्तै भिरालो, सिम र अन्य प्रकारका भू-भागहरूको वास्तविक स्थल विशेषताहरू पहिचान गरिनु पर्दछ।
• बिरुवाहरूको विकास र ती स्थलहरूमा अनुकूलनका लागि माटो सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हुन्छ; त्यसकारण, वृक्षरोपण स्थलको माटोको पिएच मान (अम्लीय वा क्षारीय) जस्ता गुणहरू पहिचान गरिनु पर्दछ।नेपाल सरकारबाट तयार गरिएको माटोको नक्सालाइ आधार लिन सकिन्छ । 
• वृक्षरोपण गर्नु अगावै वृक्षरोपण स्थलको बुट्यान र झाडी हटाएर सफा गर्नुपर्छ। यदि आवश्यक भएमा छेकबारको प्रबन्ध गरिनु पर्छ।

प्रजाति छनोट

• स्थानीय / रैथाने प्रजातिहरूलाई वृक्षरोपणको लागि प्राथमिकता दिनुपर्दछ; सम्भव भएसम्म स्थानीय/ रैथाने प्रजातिहरू छनोट गर्नुपर्नेछ । यसबाट मिचाहा प्रजातिको रुपमा फैलिने र रोग वा किराको खतरा हुने छैन। स्थानीय प्रजातिहरूमा रोग र किराको हमला प्रति छिटो अनुकूलन हुने र प्रतिरोध क्षमता हुन्छ।
• जलवायु परिवर्तनको असर कम गर्न र स्थानीय वातावरणमा अनुकूलित हुनको लागि रैथाने प्रजातिहरू वृक्षरोपणका लागि उपयुक्त मानिन्छ।
• गुणस्तरीय बिरुवाको उत्पादनको लागि प्लस ट्री ( राम्रो अवस्था र आकारका बिउ उत्पादन गर्ने रुखहरू) बाट बीउ संकलन गर्नुपर्दछ। रुख राम्ररी बढ्नको लागि बिउ सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कारक हो।
• बिरुवा उत्पादन गर्नु भन्दा पहिले नै संकलित बिउको प्रकृति अनुसार उचित बिउ प्रशोधन, भण्डारण र पूर्व-प्रशोधनका लागि सावधानी अपनाउनुपर्दछ।

बिरुवा उत्पादन र छनोट

• पोलिब्यागको आकार नर्सरीमा बिरुवा रहने अवधिको आधारमा चयन गरिनु पर्छ; जस्तै ३x७ इन्च र ४x७  इन्च आकारको  ब्याग बिरुवा रहने  एक वर्ष भन्दा कम अवधिको लागि र  ५x८,  १० × १०, १० × १२ वा १२ × १२ इन्च एक वर्ष भन्दा बढी अवधिको  लागि उपयोग गर्नु पर्दछ।
• कलमी गरिएका र जरा तथा  टुप्पो काटिएका ( Root and shoot cutting) बिरुवा सिधै नर्सरीमा हुर्काउन सकिन्छ।
• गुणस्तरीय बिउ उत्पादनको लागि नियमित सिँचाइ, गोडमेल, छहारीको व्यवस्था, जरा-छाँटकाँट र बिरुवाहरु समय समयमा स्थानान्तरण गरी बलियो बनाउनु आवश्यक छ।
• वृक्षरोपणपूर्व नर्सरीमा बिरुवाहरूको पहिले नै छनोट गर्नुपर्दछ अन्यथा बाँकी रहेका बिरुवाहरूको गुणस्तर र स्वस्थ प्रकृति राम्रो नहुन सक्छ।
• सामान्यतया एक फिट अग्ला बिरुवाहरू लगाइन्छन्; यद्यपि  सहरमा र सडक किनारामा ३  फिट वा  सो भन्दा अग्ला बिरुवा रोप्न सिफारिस गरिएको छ।
• सहरमा वृक्षरोपण गर्न बिरुवा उपलब्ध गर्नको लागि अग्लो वा बहु- वर्षे बिरुवा उत्पादन गर्न एकदेखि तीन वर्ष लाग्छ। कहिलेकाहीँ नर्सरीमा तीन वर्ष भन्दा बढी राख्नु पर्ने हुन सक्छ। २००० मिटर उचाइ भन्दा  माथिका उच्च पहाड तथा हिमाली क्षेत्रमा बिरुवाको सही साइजका लागि धेरै वर्ष राख्नु पर्ने हुन्छ।

वृक्षरोपण स्थलको तयारी

• स्थानीय रूपमा उपलब्ध उपकरणहरू जस्तै कोदालो, गैँची, बेल्चा , खन्ती  आदी खाडल खन्न प्रयोग गर्न सकिन्छ । 
• आधुनिक उपकरणहरू जस्तै खाडल खन्ने मेशिनहरू पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ।
• सामान्यतया, नेपालमा खाडल वृक्षरोपण गर्नु भन्दा पहिले नै खन्ने गरिन्छ। पहिले खाडल खने नयाँ बिरुवाको जरा पहिले नै नरम भइसकेको माटोसँग सम्पर्कमा रहनेछ, विशेषगरी कडा माटोमा बिरुवा रोप्नु अगाडि माटो नरम हुनु आवश्यक छ। यसरी खाडल खन्दा बिरुवा रोपिसके पश्चात धेरै समयसम्म बिरुवाको वरिपरि झारपात उम्रन पनि पाउदैन।
• खाडल  खन्ने योजना वृक्षरोपण गर्नु भन्दा करिब १५  दिन अघि गर्नुपर्छ। कहिलेकाहीँ खाडल  खन्ने काम एक वा दुई दिन अघि पनि हुन सक्छ।यसको निर्धारण उपलब्ध कामदारहरु, स्थान तथा कामको मात्रामा पनि भर पर्दछ । 
• कम्तिमा एक हप्ता भन्दा बढीको फरकमा वृक्षरोपण गर्नको लागि खाल्डाहरू  तयार पार्न सिफारिस गरिन्छ। यसले राम्रोसँग व्यवस्थापन गर्नको लागि  वृक्षरोपण स्थलहरूलाई  अनुगमन र सुधार गर्न सहायता गर्छ।

खाडलको प्रकार, आकार र खाडल बीचको दुरी

• खाडलको आकार सहरी क्षेत्रहरूमा सामान्य आकार भन्दा फरक हुन सक्छ किनभने फुटपाथ र सडक किनारामा बिरुवाको प्रकार र बृद्धि अनुसार  ग्रेट  प्रयोग गर्नुपर्दछ।
• प्रजातिको प्रकृति र बिरुवाको बृद्धि अनुसार मजबुती र वृक्षरोपणको  प्रकार सहित सकेसम्म शोभा दिने गरी बराबर दुरीमा हार मिलाएर बिरुवा रोप्नुपर्छ।त्यस अनुरुपको दुरी हुनु पर्दछ । 
• दुरी कति राख्ने भन्ने वृक्षरोपणको उद्देश्यमा निर्भर गर्दछ जस्तै यदि हामीले चाँडो बढ्ने प्रजातिको  व्यवसायिक उत्पादन गर्नुपरेमा दुरी सामान्य भन्दा नजिक हुनुपर्दछ।
• सामान्यया २.५ x २.५ मिटरको दुरीलाई प्राथमिकता दिइन्छ।तर सहरमा सडकहरुमा ३ मिटर देखी ५ मिटरसम्म पनि राख्न सकिन्छ । अझ सहरमा भवनहरुबाट विरुवाहरु टाढा नै रोप्नु पर्दछ किनकी यसको जराले घर तथा भवनको पर्खाल र जगलाइ नै भत्काउने तथा नोक्सान गर्न सक्ने हुन्छ । 
• यदि बिरुवाको मजबुती धेरै छ, झाँगिएको छ भने दुरी सामान्य भन्दा धेरै हुनुपर्दछ।दुरीको निर्धारण विरुवा बढेर रुख हुँदा कति अग्लो हुन्छ तथा कतिको हाँगा विँगाहरु झाङ्गिने गर्दछ त्यसले निर्धारण गर्दछ । 
• दुरी सिधा हुने गरी पङ्क्तिबद्ध हुनुपर्छ। 

नर्सरीबाट वृक्षरोपण स्थलमा बिरुवा ढुवानी

• पोलिथिन व्यागमा उमारिएको  वा सारिएको बिरुवा,  हाँगा विँगाबाट उमारिएको बिरुवा, माटो रहित जरा मात्र भएको बिरुवा, कलमी बिरुवा रुट स्टकहरु नै प्रमुख प्रकारका विरुवाहरु हुन् । 
• वृक्षरोपण गर्नको लागि नर्सरीमा  बिरुवा वा पोलिब्याग वा कलमी बिरुवा छुट्ट्याउनुपर्दछ र कम्तिमा २ देखि दिन भन्दा पहिले देखि नियमित पानी हाल्नु पर्छ।
• यदि पोलिब्यागको बिरुवा रोप्नु छ भने, प्रत्येक पोलिब्याग च्यातिएको र फुटेको छ कि भनेर निरीक्षण गर्नु पर्दछ।किनको पोलिव्यागको माटो हल्लिएको तथा जराहरु खल्बलिएको छ भने विरुवा रोपिहाले पनि वाँच्ने दर ज्यादै कम हुन्छ । 
• प्रत्येक बिरुवा स्वस्थ र राम्रो आकारको हुनुपर्दछ।विरुवाहरु हेर्दा नै थाहा हुन्छ । 
• ढुवानीको साधनमा  बिरुवा राख्ने र झिक्ने बेलामा सावधानी अपनाउनुपर्दछ। जहिले पनि बिरुवाको सट्टा पोलिब्यागहरूमा नै हातले समाउनु पर्दछ । ठूलो साइजको पोलिव्याग रहेको छ भने दुबै हातले पोलीब्यागलाई समाउनु पर्दछ । कतिपयले विरुवाको काण्ड तथा डाँठमा समाएर यता उता गरेको देखिन्छ यो नितान्त राम्रो विधि होइन ।  
• नर्सरीदेखि वृक्षरोपण स्थलसम्म बिरुवा ढुवानी सवारीसाधन वा भरियाहरू (डोको) द्वारा गर्न सकिन्छ। यदि डोको प्रयोग गरिएमा समान आधार बनाउन डोकोको तल्लो भागमा पराल वा पराल जस्तै कुनै वस्तु राख्न सकिन्छ।  
• सहरहरूमा जहाँ सवारी साधनहरू; जीप, ट्रयाक्टर, कतै कतै तराइ तथा भित्री मधेशमा गोरु गाडाहरूमा बिरुवाहरू ढुवानी गर्न प्रयोग गरिन्छ,  यसरी ढुवानी गर्दा बिरुवाहरू  उपयुक्त प्रकारका  ट्रेमा राख्नुपर्छ (३०x४५ सेमी)। (ठूलो आकारको हुन सक्छ) । आजकाल अन्य प्रकारका ट्रेहरू तरकारी र किराना पसलहरूमा पनि उपलब्ध छन्। 
• बिरुवाहरू ढुवानी गर्नु अघि पानी हाल्नु पर्छ र विरुवा ढुवानी गरिरहेको सवारीसाधनको गति कम हुनुपर्छ अन्यथा बिरुवाहरू ढुवानीको समयमा सुक्नेछन्। सम्भव भएसम्म नागबेली र कच्ची सडकदेखि बच्नु पर्दछ अन्यथा  सवारीसाधन थर्किनबाट जोगिनु पर्छ।धेरै हावालागेर विरुवाहरुको चिस्यान सुकेर विरुवा मर्ने हुन्छ ।अतयब लामो दुरीमा विरुवा ढुवानी गर्दा ठाँउ ठाँउमा सवारी साधनहरु रोकेर पानि सिञ्चन गर्दै ढुवानी गर्नु पर्दछ । 
• नर्सरीदेखि वृक्षरोपण स्थलसम्म बिरुवा ढुवानी गर्दा, सवारीसाधनमा राख्दा, झार्दा र वृक्षरोपण स्थलमा राख्दा विशेष सावधानी अपनाई उचित हेरचाह गर्नुपर्दछ।
• पोलिब्यागको माटो कडा  हुनु हुँदैन र  नियमित रूपमा पानी हाल्नु पर्छ।
• बिरुवा सुरक्षित र छाँयामा राख्नु पर्दछ र सम्भव भएसम्म बिरुवा समतल भूमिमा ठाडो पारेर राख्नुपर्दछ।

वृक्षरोपण

• बिरुवा ढुवानी गरिसके पश्चात सकेसम्म चाँडो रोप्नुहोस्। ढुवानी र वृक्षरोपण बीचको समय धेरै हुनु  हुँदैन।
• बिरुवा (पोलिब्यागहरू / कलमी  वा ठूलो आकारको बिरुवाको झोलाहरू) खाडल छेउमा ठाडो पारेर राख्नुपर्दछ।
• रोप्ने विधि बिरुवाको प्रकारमा निर्भर गर्दछ जस्तै पोलिपटको बिरुवा वा  रुट सुट कटिङ गरिएको  बिरुवा वा  माटो रहित जरा भएको बिरुवा वा कलमी बिरुवा।
• यदि पोलिपट बिरुवाहरू पहिले खनेको खाडलमा रोप्नुपर्ने भएमा पोलिपट बराबर पहिले भरेको खाडलमा सानो प्वाल बनाउन कुटो प्रयोग गर्नु पर्छ। माटोमा बोटबिरुवा रोप्न पर्याप्त हुने गरी वा अलि गहिरो गरी ठाँउ बनाउनु पर्दछ। 
• त्यसपछि  धारिलो चक्कु वा व्लेडले विस्तारै पोलिब्याग लाई एकातर्फबाट चिरेर हटाउने । त्यसपछि घुम्रिएको जराहरु  भएमा तिनलाई हटाउन माटोको ढिक्काको पीँधबाट दुई सेन्टिमिटर जति काटिन्छ प्वाकलमा राखिन्छ ताकि जरा खाडलको सतहमा होस्। यदि प्वाकल धेरै गहिरो नभएमा यसलाई गहिरो पार्नु पर्छ, यदि धेरै गहिरो भएमा यसलाई अलिकति माटो हालेर पुरिदिनुपर्छ।
• बिरुवालाई ठाडो पारेर राखिन्छ र त्यसपछि यसको वरिपरि अलिअलि गर्दै माटो भरिन्छ, र  प्रत्येक पटक माटो राखेपछि बिरुवाको वरिपरि औंलाले थिचिन्छ।
• जब प्वाकल पूर्ण रूपमा भरिन्छ, पूरै बिरुवालाई खुट्टाले वरिपरि खाँदेर अझ मजबुत पारिन्छ।
• बिरुवा रोप्ने कार्य सम्पन्न भएपछि बिरुवाको वरिपरिको माटोलाई वरपरको भू-सतह भन्दा थोरै अग्लो पार्नुपर्छ ताकि वर्षाको समयमा अनावश्यक पानी नरहोस् र बिरुवा हातले बिस्तारै तानेर सार्न असम्भव होस्। निम्न लिखित महत्त्वपूर्ण बुँदालाई ध्यान दिनुपर्दछ।

• पोलिव्याग हटाउनु पर्छ।
• बिरुवाको वरिपरि माटोको सिलिन्डर यथावत हुनुपर्दछ।
• बिरुवाको जराका वरिपरि माटोसँग एउटै सतहमा हुनुपर्दछ, र निश्चय नै उच्च हुनु हुँदैन।  
• बिरुवा रोपिसके पछि जमीनमा स्थिर हुनुपर्छ।
• अग्ला बिरुवाहरू सिधा ठाडो पार्न डोरी सहितको एउटा लट्ठीले टेको दिनुपर्छ।  
• वृक्षरोपण पछि प्लास्टिकको झोलाहरू पुनः प्रयोगका लागि सङ्कलन र व्यवस्थापन गरिनुपर्दछ। अन्यथा, यो वातावरणको संरक्षणको लागि सावधानीपूर्वक व्यवस्थित गरिनु पर्छ।

बिरुवाको संरक्षण एवं हेरचाह

• वृक्षरोपण स्थलको विशेषताहरू र वृक्षरोपणको मौसमको आधारमा  पानी र सिँचाइ सुविधा उपलब्ध हुनुपर्छ र नियमित पानी हाल्नु पर्छ।
• मनसुनमा गरिने वृक्षरोपणमा पानी हाल्नु पर्दैन। मनसुन पूर्व र मनसुन पछि पानी तथा सिँचाइको व्यवस्थापन सँगै वृक्षरोपण गरिनु पर्छ।
• वृक्षरोपण स्थल चरन र आगलागीबाट जोगाउनुपर्छ। 
• नियमित रूपमा गोडमेल गरिनु पर्दछ।
• सहरी क्षेत्रमा नियमित रूपले मल र माटोको हेरचाह अति आवश्यक छ। सामान्यतया, वर्षमा एक पटक यस्तो गर्नुपर्दछ। 
• कामको पात्रो तयार गर्नुपर्दछ। यसलाई हेरचाह योजना पनि भनिन्छ।
• मनसुनमा वृक्षरोपण गरेको एक वा दुई महिनापछि पोषण प्रतिस्पर्धा कम गर्न बिरुवाको वरिपरि गोडमेल आवश्यक छ।
• कहिलेकाहीँ बिरुवा वरिपरिका अनावश्यक बोटबिरुवाहरूले बाधा पुर्‍याउन सक्छन् त्यसैले जाडो मौसम सुरु हुनुभन्दा अघि गोडमेल गर्नुपर्छ। सुख्खा मौसम र जाडो मौसममा चिसोको  प्रभावबाट बचाउन र चिस्यान कायम राख्न गोडमेल गर्नु हुँदैन।  
• वन वा वनस्पति उद्यानका प्राविधिकसँग परामर्श लिएर सुकेका,अस्वस्थ, कमजोर हाँगाबिँगा हटाउने,   छाँटकाँट र छाँटछुँट पार्ने काम उचित तरिकाले गर्नुपर्दछ।
• सहरी क्षेत्रमा, बिरुवा  सजाउनु पर्छ, र उचित ट्री गार्ड वा ट्री ग्रेटले बिरुवाको संरक्षण गर्नुपर्दछ।
• ट्री गार्ड  र ग्रेट यस्तो तरिकाले निर्माण गर्नुपर्दछ जसले सहरमा पैदल यात्रुलाई हिँड्न सजिलो बनाउँदछ।
• बिरुवा बढ्ने अवधिमा डाँठ र हाँगाको आकार अनुसार ग्रेट तयार गर्नुपर्दछ।
• बिरुवा  रोपेको ठाउँमा माटो र अन्य संरचनाहरूमा बाधा नपुगेमा र पैदल यात्रु हिँड्ने ठाउँमा ग्रेटहरू निर्माण र जडान गरिएमा सहरको सौन्दर्यलाई कायम राख्न सकिन्छ।  

हामी बिरुवा कहाँबाट पाउन सक्छौं?

निम्न कार्यालयका निकायहरूमा शुल्क बुझाएर र नबुझाइ बिरुवा प्राप्त गर्न सकिन्छ।

वन तथा वातावरण सम्बद्ध निकायहरू

काठमाडौं उपत्यकामा

• वन बिउ प्रयोगशाला तथा भण्डारण केन्द्र, हात्तीसार, काठमाडौं।
• डिभिजन वन कार्यालय काठमाडौं-हात्तीसार, ललितपुर-गोदावरी, भक्तपुर (पेप्सीकोलाबाट सानोठिमी जाँदा मनोहरा पुल पार गरेपछि दाहिने मोडमा)।
• भू−तथा जलाधार व्यवस्थापन कार्यालय, हात्तीवन, ललितपुर।

नोट: नर्सरीहरू तिनका कार्यालय अन्तर्गत विभिन्न स्थानहरूमा रहेका हुन सक्दछन्।

काठमाडौं उपत्यका बाहिर

• राष्ट्रपति चुरे तराई मधेस संरक्षण विकास समितिको क्लस्टर अफिसहरू सलकपुर, मोरङ (प्रदेश १), भरतपुर (डिभिजन वन कार्यालय परिसर बसेनी नजिकै भरतपुर भित्र) (बागमती प्रदेश), बुटवल, जोगीकुटी (लुम्बिनी प्रदेश) र लम्की, कैलाली (सुदुरपश्चिम प्रदेश)।
• वन बिउ प्रयोगशाला तथा भण्डारण केन्द्रहरु विराटनगर, पोखरा र नेपालगञ्ज । 
• डिभिजन वन कार्यालयहरू र सब-डिभिजन वन कार्यालयहरू।
• बृहत जलाधार व्यवस्थापन केन्द्र उदयपुर, पोखरा, जाजरकोट र बैतडी।
• जलाधार स्रोत व्यवस्थापन केन्द्र, कुलेखानी, मार्खु, मकवानपुर।
• प्रदेश तहको भू-संरक्षण व्यवस्थापन कार्यालयहरू (प्रदेश १ धनकुटा र ओखलढुंगा; प्रदेश २: सिराहा लहान र रौतहट चन्द्रनिगाहपुर; बागमती प्रदेश: ललितपुर र सिन्धुपाल्चोक; गण्डकी प्रदेश: तनहुँ र पर्वत, लुम्बिनी प्रदेश: दाङ र पाल्पा; सुदूर पश्चिम प्रदेश: डडेलधुरा र डोटी; कर्णाली प्रदेश: सुर्खेत र जुम्ला)।
• वन विज्ञान अध्ययन संस्थान, त्रिभुवन विश्वविद्यालय, पोखरा र हेटौंडा।
• वनस्पति अनुसन्धान केन्द्रहरू-इलाम र माइपोखरी (इलाम); धनुषाधाम (धनुषा); हेटौंडा, दामन र टिस्टुङ (मकवानपुर); कपुरकोट (सल्यान); नेपालगञ्ज  र ढकेरी  (बाँके); धनगढी (कैलाली); खलंगा (जुम्ला) र विश्व शान्ति पार्क, पोखरा (कास्की)।
• वन पैदावार विकास समिति सागरनाथ (सर्लाही) र केरखा (झापा)।

२ कृषि तथा पशुपन्छी विकास एवं सेवा कार्यालयहरू

• कृषि अनुसन्धान केन्द्रहरू, बागवानी केन्द्रहरू, कृषि ज्ञान केन्द्रहरू (विशेष गरी बागवानी बिरुवा) र पशु अस्पताल र पशु सेवा केन्द्रहरू (जहाँ उनीहरूको पशु आहाराको लागि डालेघाँसका बिरुवा उत्पादन गर्ने तथा वितरण गर्ने कार्यक्रम रहेको हुन्छ )।
• बिरुवाहरू अनुरोध गर्न कृपया आवेदन फारम हेर्नुहोस्।

कुन कुन प्रजातिहरू उपलब्ध छन् ?

• सम्बन्धित कार्यालय तथा कार्यक्रमहरुको नर्सरीमा उत्पादित बिरुवा वितरणको लागि उपलब्ध हुनेछ।
• सामान्यतया, वन तथा वातावरणीय क्षेत्रगत कार्यालयहरूबाट, वनजन्य, डालेघाँस र सौन्दर्य वा सजावटको बिरुवाहरू उपलब्ध हुनेछन्।
• यसबाहेक, यदि उनीहरूले बिरुवा हुर्काउन वा यस प्रकारको बिरुवाहरू निजी वन धनिहरु, विशेष समूह वा लक्षित गतिविधिहरूको लागि वितरण गर्न कार्यक्रम स्वीकृत गरेको भएमा फलफूल वा बागवानीजन्य विशेष बिरुवाहरू पनि उपलब्ध हुन सक्छन्।
• कृषि ज्ञान केन्द्रहरु तथा कार्यालयहरू र बागवानी केन्द्रहरू सहित अनुसन्धान केन्द्रहरूले फलफूलजन्य बिरुवाहरू वितरण गर्दछन् र पशु अस्पताल र विशेषज्ञ केन्द्रहरूले डालेघाँस प्रजातिहरू वितरण गर्न सक्छन्।

हामीले कतिवटा बिरुवाहरू पाउँछौं ?

• यो व्यक्ति एवं संस्थाद्वारा प्रस्तावित वृक्षरोपण र मागको उद्देश्यमा निर्भर गर्दछ।
• बिरुवाको संख्या उनीहरूको प्रस्तावित योजना अनुसार निर्धारण गरिन्छ। यदि  ठोस प्रमाण र बिरुवा रोप्ने योजना सहित अनुरोध गरिएमा धेरै संख्यामा र चाहेको प्रजातिहरु उपलब्ध भए सम्म प्राप्त हुन सक्नेछ । 
• सामान्यतया, प्रत्येक व्यक्तिले १० देखि २० बिरुवाहरू प्राप्त गर्छन् वा केही जिल्लाहरूमा उनीहरूले  आवेदन गरे बढीमा ५० वटासम्म बिरुवाहरू प्राप्त गर्न सक्नेछन्।
• तर यो संख्या समुदाय वा सङ्गठित संस्थाहरुको हकमा उपयुक्त योजना पेश गरेमा बढ्न सक्नेछ । 

अग्ला, मध्यम र होचो  कस्ता प्रकारका बिरुवाहरू उपलब्ध छन् ? 

• अधिकांश बिरुवाको साइज ३० देखि ५० सेन्टिमिटर अग्ला हुन्छन्।
• विशेष उद्देश्यका लागि केही नर्सरीहरूमा अग्ला बिरुवाहरू हुन सक्छन्, बहु-वर्षिय भनिने २ फिट भन्दा  अग्ला ती बिरुवाहरूलाई  प्राय सहरी क्षेत्रमा रोपिने गरिएको छ । यस प्रकारका बिरुवाहरू विशेष वृक्षरोपण कार्यक्रमको लागि विशेष अनुरोधमा उपलब्ध हुनेछन्।
• यस बाहेक, तराईमा र केही नर्सरीमा कलमी  (Cutting)  र जरा ( Root Shoot cutting)  भएको बिरुवा वितरणको लागि उपलब्ध हुनेछन्।  तराईमा, सिसौ  र टिक बिरुवा यस विधिबाट उत्पादन गर्ने गरेको पाइन्छ । 
• सहरी क्षेत्रमा २ वा ३ फिट अग्लो ठूला बिरुवाहरू रोप्न सिफारिस गरिन्छ।
• विशेष उद्देश्यको  लागि कार्यालयको स्वीकृत कार्यक्रम अन्तर्गत र सहरी वृक्षरोपणको  लागि अग्ला बिरुवाहरू र नर्सरीहरूमा हुर्केका एक वर्ष भन्दा बढी उमेरका बहुबर्षीय बिरुवाहरू उपलब्ध गराउने गरिएको छ। हामीले दोस्रो बुँदामा पहिले नै उल्लेख गरिसकेका छौं।

कुन उद्देश्यका लागि हामी बिरुवा पाउँछौं?

बिरुवाहरू निम्न उद्देश्यका लागि वितरण गरिन्छ।  

• घर, भवन तथा बसोबास गर्ने परिसर वरिपरी सौन्दर्ययुक्त वनस्पति वा वृक्षवाटिका सजावट गर्न।
• कार्यालय परिसर र कार्यालय जग्गाहरुमा विरुवाहरु रोप्नको लागि तथा विभिन्न उत्सवका दिनहरू र समारोहहरू मनाउन।
• कार्यालय र सार्वजनिक संस्थानहरूको परिसर सजाउन र वरिपरि हरियाली कायम राख्न।
• निजी वृक्षरोपण मार्फत निजी जग्गाको उत्पादकत्व बढाउन।
• सहरी सडकहरू, राजमार्गहरू र नहरहरू सहित सहरी जग्गा सुन्दर तथा हरियाली बनाउन।
• क्षतिग्रस्त भूमि, नदी किनारा  र कबुलियती वन, सामुदायिक वन  र अन्य सार्वजनिक जग्गा जस्ता विभिन्न वन क्षेत्र लगायत खुला ठाउँहरूको पुनर्स्थापना गर्न।

के हामी सरकारी नर्सरीबाट धेरै बिरुवा लिन सक्छौं ?

• सामुदायिक वन र अन्य वनका  लागि  संस्था र कार्यालयहरूको वृक्षरोपण योजना अनुसार बिरुवाहरू उपलब्ध गर्न सकिन्छ तर बिरुवा उत्पादन गर्ने कार्यालयलाई समयमै सूचित गर्नुपर्ने हुन्छ।

के हामी निजी वृक्षरोपणको लागि बिरुवाहरू पाउँछौं ?

• निजी वन धनीलाई कार्यालयको नर्सरीमा उत्पादित बिरुवाहरूको संख्याको अनुपातमा मात्र बिरुवा  उपलब्ध गराउने गरिएको छ । 
• यदि धेरै बिरुवाहरू चाहिएमा निजी वन धनीले पहिले नै  माग तथा वृक्षरोपण योजना तयार गर्नुपर्दछ । 
• निजी वन धनीहरुको कार्ययोजना अनुरुप विरुवाहरु उपलब्ध गराउनको लागि सक्दो सहयोग वन कार्यालयहरुले गर्ने गरेको पाइन्छ । 

हामीले बिरुवाको लागि कति तिर्नु पर्छ ? 

• सामान्यतया, वन तथा वातावरण सम्बद्ध निकायहरुद्वारा बिरुवाहरू निःशुल्क वितरण गरिन्छ। यद्यपि केही निकायहरुले शुल्क पनि लिन्छन्। 
• डिभिजन वन कार्यालयहरू र सम्बन्धित सब-डिभिजन  वन कार्यालयहरूद्वारा बिरुवा नि: शुल्क उपलब्ध  गरिँदै आएको छ।
• यद्यपि किसानहरूले विशेष कार्यक्रमको लागि अनुमोदित कार्यक्रममा धेरै विरुवाहरु र कुनै विशेष प्रजातिहरु आवश्यक भएमा  विरुवाको लागि लगानी गर्नुपर्ने हुन सक्छ।यसको निर्धारण त्यस्ता किसानहरुले सम्बन्धित वन कार्यालयहरुमा सम्पर्क गरेर सूचनाहरु उपलब्ध हुन सक्दछन् ।  
• वनस्पति  कार्यालयहरू (Plant Resources Offices ) द्वारा वितरित केही बिरुवाहरू स-शुल्क पनि छन्। सम्बन्धित कार्यालयहरूमा सम्पर्क गरेर यस बारेमा बुझ्नु  पर्नेछ।
• कृषि ज्ञान केन्द्रहरू र पशु अस्पताल र पशु सेवा केन्द्रहरूद्वारा वितरित बिरुवाहरूमध्ये बागबानीजन्य  बिरुवाहरू उनीहरूको नियम अनुसार शुल्क लिन्छन् र डालेघाँस लगायत घाँसजन्य बिरुवाहरू नि:शुल्क वितरण गरेको पाइन्छ तर कहिले काँही लक्षित कार्यक्रमको लागि केही लगानी पनि गर्नु पर्ने हुन सक्दछ । 

हामीले कार्यालयमा बिरुवाहरूको लागि कति पहिले अनुरोध गर्नु पर्छ?

• सामान्यतया, केही जिल्लाहरूमा ५० भन्दा कम बिरुवाहरू वा २० देखि ५०  बिरुवाहरूको  लागि आफ्नो  आवश्यकताहरू पूरा गर्न तत्काल  अनुरोध गर्न  सकिनेछ ।  
• निजी वन धनीहरुले विशेष उद्देश्यका लागि कुनै जग्गा तथा भू−भागमा वृक्षरोपण गर्नु परेमा, एक आर्थिक वर्ष अगाडि नै योजनाको साथ कार्यालयमा निवेदन पेश गरिएमा लक्ष्य अनुरुप बिरुवा उपलब्ध हुने सुनिश्चित गर्ने पनि गरिएको छ । यसको सुनिश्चितताका लागि सम्बन्धित कार्यालयमा सम्पर्क गर्नु पर्दछ ।  
• बिरुवा वितरणको समय तथा दिनहरु सामान्यतया  मनसुनको आरम्भ पश्चात कार्यालयहरूद्वारा निर्धारित गरिन्छ।
• वितरण अवधि माग र आपूर्ति प्रणाली र प्रजाति छनोटमा निर्भर गर्दछ। तराईका केही जिल्लाहरूमा, कहिलेकाहीँ बढ्दो माग र बिरुवा उत्पादनको कम संख्याको कारण एक हप्ताको लागि मात्र बिरुवा वितरणको व्यवस्था गरिन्छ।
• अधिकांश जिल्लाहरूमा बिरुवाको वितरण आषाढको दोस्रो हप्तादेखि श्रावण मसान्तसम्म (नर्सरीमा बिरुवाको उपलब्धता अनुसार) गर्ने गरिएको छ । केही नर्सरीहरूले सबै मौसममा बिरुवाहरू राख्छन् र सुरक्षा एवं  रेखदेख गरिरहेको अवस्था अनुसार वर्षैभरी  बिरुवाहरू वितरण गर्दछन्।
• केही कार्यालयहरूले बिरुवा वितरण गरिने हप्ता वा दिनहरू  एफएम र स्थानीय सञ्चार  माध्यमबाट  सार्वजनिक सूचना प्रसारण गर्छन्।

बिरुवा लिन हामीले कुन कागजातहरू पेश गर्नुपर्दछ ?

• आवेदन। यहाँ डाउनलोड गरी प्राप्त गर्नुहोस्।
• कहिलेकाहीँ कार्यालयलाई आवेदनमा १० रुपैयाँको हुलाक टिकट टाँस्न अनुरोध गरिन्छ।
• वृक्षरोपण गर्ने बिरुवा माग गरिएको स्थान, ठेगाना र क्षेत्र आवेदनमा खुलाएको हुनु पर्छ।
• यदि व्यक्ति विशेषले  धेरै बिरुवाहरू लगाउन  (सामान्यतया ५०  भन्दा बढी र कहिलेकाहीँ २५ भन्दा बढीको लागि)  लागि आवेदन दिएको भएमा आवेदनको साथमा नागरिकताको प्रतिलिपि र वृक्षरोपण गर्ने  स्थलको लाल पुर्जाको फोटोकपी बुझाउनु पर्छ।यस्तो माग गर्ने कागजातहरु कार्यालय अनुसार फरक फरक हुन सक्दछन् ।  
• कार्यालयले पनि माग फाराम भर्नु  आवश्यक हुन्छ, विशेषगरी कार्यालय स्टोरमा दाखिल गरिएका बिरुवाका लागि।

यदि आवेदन व्यक्तिगत भएमा  सम्पर्क नम्बर सहित हस्ताक्षर गर्नु पर्छ र यदि आवेदन संस्थाबाट आएको भएमा संस्थाको लेटर प्याडमा आधिकारिक छाप सहित आवेदन गर्नु पर्नेछ।

वृक्षरोपण टूलकिट  खासगरी सहरी क्षेत्रमा प्रभावकारी वृक्षरोपणको लागि मार्गदर्शन गर्ने एक निर्देशिका हो ।यो वन तथा भू-संरक्षण विभाग र काठमाडौं स्थित ब्रिटिश दूतावासको सहयोगमा ब्रिटिश काउन्सिलको जलवायु परिवर्तन सम्बन्धि संयुक्त राष्ट्र सङ्घिय प्रारुप महासन्धिको पक्ष राष्ट्रहरुको २६सौ सम्मेलन (Conference of Parties-COP) रोड टू कोप २६ अभियान अन्तर्गत स्टोरी साइकलको संयुक्त प्रयास हो। 

यस माध्यमबाट वृक्षरोपण स्थल निजी उद्यान, सडक र नदी किनाराको क्षेत्र वा सामुदायिक एवं  सार्वजनिक क्षेत्रमा प्रभावकारी  ढङ्गले  वृक्षरोपण गर्न तपाइलाई सहयोगी हुनेछ ।यसले नेपालको तीन अलग-अलग धरातलीय भौगोलिक स्वरूपलाई समेट्ने पर्यावरणीय क्षेत्रहरू हिमाल, मध्य पहाड र समतल तराईको सहरका लागि वृक्षरोपण गर्ने सबै भन्दा उपयुक्त प्रजातिका विरुवाहरुको विवरण उपलब्ध गराउँदछ । 

वृक्षरोपणपूर्व आवश्यक स्रोतहरूमा पहुँच बढाउनको लागि नर्सरीहरू र बिरुवा वितरण गर्ने सेवा प्रदायकहरूको जानकारी समावेश गरिएको छ। सहरी परिवेशमा वृक्षरोपण कार्यक्रम वा अभियानको डिजाइन विकास र वितरणका लागि निम्न विवरणहरु   टूलकिटमा विस्तृत रूपमा दिइएको  छ। 

अन्त्यमा, वृक्षरोपणकर्ताहरुको लागि उनीहरूले विभिन्न क्रियाकलापहरु गर्दा उत्सर्जन भएको कार्बनलाई अफसेट गणना गर्न मद्दतको लागि कार्बन अवशोषण गणना गर्ने साधारण नमूना संलग्न गरिएको छ।

बिरुवाहरू रोप्न सिक्ने

उपयुक्त ३४ प्रजातिका रुखहरु

बिरुवाहरू खोज्ने र प्राप्त गर्ने

कसरी वृक्षरोपण अभियान व्यवस्थित गर्ने

रुखको कार्बन अवशोषण मापन गर्ने

हरित गाउँ – सहर
प्रभावकारी वृक्षरोपण मार्गदर्शन

डाउनलोड